คอลัมน์ เดลินิวส์วาไรตี้: 'มัดย้อม'สร้างลวดลาย เอกลักษณ์...

Abstract

พงษ์พรรณ บุญเลิศ การสร้างสรรค์ลวดลายเติมความโดดเด่นให้กับผืนผ้า มัดย้อมเป็นอีกเทคนิคที่มีมนต์เสน่ห์ เป็นงานศิลปะที่มีเอกลักษณ์เล่าเรื่องชวนรู้หลากหลายมิติ อาจารย์ณภัทร ยศยิ่งยง คณบดีคณะเทคโนโลยีคหกรรมศาสตร์มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลกรุงเทพให้ความรู้ พาสัมผัสเสน่ห์ศิลปะมัดย้อมว่า ถ้าพูดถึงศิลปะการให้ลวดลายสีสันบนผืนผ้า มีด้วยกันหลายรูปแบบ การมัดย้อมเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างลวดลายบนผืนผ้า เป็นการสร้างสรรค์ที่แปลได้ตรงตามชื่อคือต้องมัดแล้วนำไปย้อมจึงเกิดเป็นลวดลาย และลวดลายที่เกิดจากการมัดย้อมจะต่างจากเทคนิคแบบอื่น ๆ โดยจะมีร่องรอยการมัดด้วยเชือกหรือวัสดุอื่น ๆ มีเส้นสีขาวที่เป็นตัวกำหนดเส้นกรอบนอกของลวดลาย เป็นเสน่ห์ของงานมัดย้อม อาจารย์ณภัทรกล่าวอีกว่าถ้าพูดถึงประวัติของการทำผ้ามัดย้อมมีมายาวนาน ลวดลายผ้าที่พบที่มีอยู่ในภูมิภาคต่าง ๆ เป็นไปตามการสร้างสรรค์ให้เกิดความงามของเครื่องนุ่งห่มของตนเอง และจากที่กล่าวการสร้างสรรค์ลวดลายบนผืนผ้านอกจากมัดย้อมยังมีอีกหลายรูปแบบและถ้าพูดถึงมัดย้อมจะนึกถึงผืนผ้า โดยถ้าเข้าไปสัมผัสได้ศึกษาจะเห็นถึงความมีเสน่ห์ของศิลปะมัดย้อม "ผ้ามัดย้อมทำให้ทุกเพศทุกวัยเข้าถึง ได้เห็นสีสัน ลวดลาย การใส่จินตนาการ การออกแบบสร้างสรรค์ลายที่มีความหมาย เป็นเอกลักษณ์ที่มีเสน่ห์ของผ้ามัดย้อม และอีกจุดหนึ่งที่มีความพิเศษ โดยหลังจากการแกะเชือกที่มัดออกจะเป็นคำตอบของลวดลาย จะมีความลุ้นว่าจะเป็นไปตามที่จินตนาการหรือไม่ จะได้ผลงานที่ตรงกับความต้องการ หรือได้ลวดลายที่เหนือไปจากความคาดหมายหรือไม่ เรียกได้ว่าเป็นความมหัศจรรย์ทางความรู้สึก" ผ้ามัดย้อมยังสร้างสีสันให้กับเสื้อผ้า หากมองแนวโน้มแฟชั่นหรือเทรนด์แฟชั่น จะเห็นเทคนิคมัดย้อมปรากฏอยู่ในงานแฟชั่น ในคอลเลกชั่นของดีไซเนอร์ อีกทั้งช่วงซัมเมอร์จะเห็นผ้ามัดย้อมเป็นสินค้าที่ได้รับการตอบรับ มีงานมัดย้อมเข้ามาเยอะ จะเห็นการสวมใส่ผ้ามัดย้อมซึ่งมีสีสันสะดุดตา สวยงาม เข้ากับบรรยากาศ อารมณ์ความสุขความสดชื่น โดยเฉพาะลักษณะของเสื้อ คณบดีคณะเทคโนโลยีคหกรรมศาสตร์ อาจารย์ณภัทร ให้มุมมองการสร้างสรรค์ ต่อยอดงานมัดย้อมเพิ่มอีกว่า ในสถานการณ์การแพร่ระบาดของโควิด-19 ผ้ามัดย้อม หรือเสื้อมัดย้อมสามารถจะทำขึ้นเองได้ที่บ้าน สร้างสรรค์เป็นงานอดิเรก หรือทำขึ้นเป็นรายได้เสริม เป็นกิจกรรมที่ช่วยให้เกิดการผ่อนคลาย และความผ่อนคลายยังทำให้เกิดเป็นอาชีพได้ด้วย นอกจากเป็นการเรียนการสอนศิลปะยังสามารถนำเข้าสู่ตลาดสินค้า สร้างความนิยมเกิดเป็นสินค้าทางแฟชั่น และอีกจุดหนึ่งการใช้ศิลปะมัดย้อมยังสามารถทำงาน "รีดีไซน์" การออกแบบใหม่ ตกแต่งใหม่ได้อย่างเช่น เสื้อผ้าที่มีการใช้งานเริ่มที่จะขาดความสดใส หรือต้องการชุดใหม่ "มัดย้อม" เป็นอีกเทคนิคหนึ่งที่สามารถแก้ปัญหาจุดนี้ได้ โดยนำเทคนิคมาปรับประยุกต์ สร้างสรรค์ แปลงโฉมให้กับชุดเสื้อผ้าเดิมเป็นเสื้อผ้าชุดใหม่ ซึ่งเป็นอีกเสน่ห์ของมัดย้อม ช่วยลดค่าใช้จ่าย "การเกิดลวดลายจากการมัดย้อมมีหลายวิธี ที่ผ่านมามีการศึกษา วิจัย ทดลองการใช้วัสดุที่มีความต่างกัน อย่างเช่นใช้ด้าย ใช้เชือก ใช้ไม้ ฯลฯ วิเคราะห์การสร้างลายว่าเป็นไปในลักษณะใดได้บ้าง ประกอบกับการพับผ้าก่อนการมัดซึ่งเป็นอีกเทคนิค ทั้งนี้การพับที่ต่างกัน หรือการมัดลายในรูปแบบต่าง ๆ มัดเอียงหรือตั้งฉาก หรือขนาดเส้นด้าย จำนวนรอบการมัด ฯลฯ ล้วนแต่มีผลต่อการสร้างลายในศิลปะมัดย้อม" อีกทั้งมีอีกหลายรูปแบบที่นำมาร่วมสร้างสรรค์สร้างลวดลายในเทคนิคมัดย้อม ทั้งนี้นำมาทดลองทำซ้ำ โดยการทำซ้ำจะเป็นการยืนยันว่าสามารถสร้างลวดลายแบบเดิมได้ใกล้เคียงกันหรือไม่ โดยสิ่งเหล่านี้เราได้ศึกษาทดลอง และนำไปถ่ายทอดมาโดยตลอด อาจารย์ณภัทรเล่าอีกว่าอย่าง Tying เป็นหนึ่งในวิธีสร้างสรรค์ลาย จะนำผ้ามาจับตรงกลาง จากนั้นรวบผ้าขึ้นนำเชือกมาพันมัดให้แน่นก่อนเข้าสู่กระบวนการย้อม เป็นลายที่เหมาะจะอยู่บริเวณผ้าที่ไม่มีกรอบจำกัด สามารถทำได้กับทุกขนาดของผ้า หรือสามารถกำหนดตำแหน่งของลายได้ง่าย ขณะที่ MARBLING หรือลายหินแตกเป็นอีกลวดลายที่นิยม ลักษณะที่เกิดขึ้นจะเกิดจากการขยำผ้า ใช้เชือกหรือหนังยางรัดให้แน่นแล้วนำไปย้อม ทำขึ้นได้ง่ายโดยสามารถขยำหรือจับผ้าให้เป็นรูปทรงได้หลายจุดที่วางไว้ได้ นอกจากนี้ยังมีในเรื่องสี ซึ่งการให้สีที่เหมาะสมกับผู้ใช้ก็มีความสำคัญ โดยสร้างสรรค์ได้หลากหลายรูปแบบทั้งการไล่สีตัดกัน โมโนโทน หรือใช้สีที่นำมาผสมผสานกันแล้วกลมกลืน สีที่นำมาใช้ย้อมเพิ่มความโดดเด่นให้กับผืนผ้า สามารถ นำวัสดุธรรมชาติที่มีความหลากหลายของสีสัน มาสร้างสรรค์ ไม่ว่าจะเป็นจากใบไม้ ดอกไม้ ฯลฯ นำมาสร้างความงามที่มีเอกลักษณ์ การมัดย้อมด้วยสีธรรมชาติจะให้สีเอิร์ทโทน สีสันจะคุมโทนด้วยตัววัสดุ อย่างกลุ่มที่ให้สีแดง ชมพูได้จากไม้ฝาง สีเหลืองจากขมิ้น ฯลฯ อีกทั้งมีพืชพื้นเมืองอีกหลายชนิดที่ให้สีสวย อย่างเช่น ใบสัก ใบมะม่วง หรือสีจากสิ่งของเหลือใช้จากในครัว อย่างเช่น เปลือกหอมแดง เปลือกหอมใหญ่ หรือแม้แต่เปลือกทับทิม ฯลฯ ต่างก็ให้สีที่มีเสน่ห์ของความเป็นธรรมชาติ "งานมัดย้อมนอกจากเป็นการสร้างลวดลาย ขณะเดียวกันเพิ่มสีสันให้กับผืนผ้า นำมาตัดเย็บเป็นเสื้อผ้า นำมาสร้างสรรค์ผลิตภัณฑ์ได้หลากหลาย ทั้งหมวก หน้ากากผ้า ปลอกหมอน ประดิษฐ์เป็นปกสมุด ฯลฯ หากมีความเข้าใจเรื่องการใช้สีที่เหมาะสมกับเส้นใยก็จะย้อมผ้าได้หลากหลายเพิ่มขึ้น" จากที่กล่าวมาการสร้างลวดลายมีหลายเทคนิค การย้อม ไม่ว่าจะเป็นสีเดียวหรือสองสีผสมกัน เป็นการสร้างสีสันให้กับผ้า แต่จะยังไม่เกิดลวดลายซึ่งเทคนิคที่ทำให้เกิดลายคือ การมัดย้อม ซึ่งการมัดเพื่อกั้นสีไม่ให้สีซึมเข้าไป เมื่อนำไปย้อมก็จะเกิดเป็นลวดลาย การเพนท์ ใช้สีเพนท์ระบายผ้า โดยเทคนิคนี้ถ้าเขียนลายกั้นสีโดยใช้เทียนจะเรียกว่าบาติก เทคนิคการทอ และการพิมพ์ก็เป็นอีกส่วนหนึ่งที่นำมาสร้างลวดลายให้กับผืนผ้า อาจารย์ณภัทรกล่าวทิ้งท้ายการต่อยอด การสร้างสรรค์ศิลปะมัดย้อมอีกว่าศิลปะมัดย้อมสร้างทักษะการเรียนรู้ได้หลายมิติ และขยายผลต่อไปเป็นวงกว้าง อย่างในด้านลวดลาย ก่อนจะเกิดความสวยงามปรากฏให้เห็นจะต้องมีกระบวนการคิด การค้นคว้าทดลอง นำเทคนิคต่าง ๆมาผสมผสาน เกิดการบูรณาการทักษะ เกิดการสร้างสรรค์ใหม่ ๆ เพื่อสร้างเอกลักษณ์ให้กับชิ้นงาน ทั้งยังพัฒนาต่อยอดนำมาเชื่อมโยงกับ การท่องเที่ยว สร้างเป็นกิจกรรมเชื่อมโยงกับท้องถิ่นให้นักท่องเที่ยวเรียนรู้ ประทับใจ ศิลปะมัดย้อมสามารถสร้างการเข้าถึงได้ทุกวัย นำมาเป็นกิจกรรมสร้างความผ่อนคลาย สร้างเสริมสมาธิ หรือนำมา สร้างเสริมทักษะให้กับผู้สูงอายุ ซึ่งงานมัดย้อมจะช่วยให้ผู้สูงอายุได้ใช้กล้ามเนื้อ สร้างความเพลิดเพลินขณะทำงานและสร้างความสุขความภูมิใจเมื่อเห็นผลงาน ฯลฯ ทั้งหมดนี้ล้วนเป็นประโยชน์ที่เกิดขึ้นจากศิลปะมัดย้อม... งานคราฟท์ที่มีเอกลักษณ์ มนต์เสน่ห์.

"ได้เห็นสีสัน จินตนาการ"

บรรยายใต้ภาพ อ.ณภัทร ยศยิ่งยง