คอลัมน์ ศ.ท่าพระจันทร์: ดัชนีว่าด้วยการพัฒนาคน

Abstract

บทความเรื่องก่อนหน้านี้ที่ผมได้นำเสนอไปแล้วเมื่อวันที่ 13 ธ.ค.2561 นั้น ผมได้เรียนอธิบายถึงสาเหตุที่ไม่สามารถด่วนสรุปได้ว่าประเทศไทยมีความเหลื่อมล้ำมากที่สุดทางด้านความมั่งคั่งตามที่เป็นข่าวครึกโครมไปก่อนหน้านั้น ด้วยเหตุผลที่ว่าตัวเลขของสัดส่วนการถือครองทรัพย์สินของ กลุ่มคนที่รวยที่สุด 1% แรกในประเทศเมื่อเทียบกับการถือครองทรัพย์สินของคนทั้งประเทศ ดังนั้นเราจึงต้องระมัดระวังให้มากถึงข้อจำกัดของตัวเลขเหล่านี้ หากเราจะนำไปใช้เปรียบเทียบในมิติระหว่างประเทศซึ่งปัจจัยเหล่านี้ล้วนเป็นปัจจัยเชิงโครงสร้างที่มีผลกระทบต่อระดับปัญหาความเหลื่อมล้ำที่มีหลากหลายมิติของแต่ละประเทศด้วย ท่านผู้อ่านหลายท่านคงเกิดคำถามขึ้นในใจแล้วว่า ถ้าอย่างนั้นเราจะมี ตัวเลขอื่นอะไรบ้างหรือไม่ที่จะช่วยให้เราสามารถนำมาใช้ทำความเข้าใจ เกี่ยวกับผลการเปรียบเทียบของปัญหาความเหลื่อมล้ำในเชิงระหว่างประเทศที่น่าเชื่อถือกันได้บ้าง วันนี้ผมขอถือโอกาสนำเสนอตัวอย่างของดัชนีดังกล่าวที่สามารถใช้เปรียบเทียบในเชิงระหว่างประเทศ เพื่อสะท้อนให้เห็นภาพปัญหาความเหลื่อมล้ำที่มีหลากหลายมิติได้ดีกว่าในกรณีที่กล่าวถึงข้างต้น ซึ่งก็คือตัวดัชนีที่สะท้อนการพัฒนาของคน (Human Development Index : HDI) ซึ่งเป็นค่าดัชนีของประเทศต่างๆ ที่จัดทำโดยหน่วยงานหนึ่งในสหประชาชาติคือ UNDP โดยอาศัยแนวคิดของ อมาตยา เซน (Amartya Sen) นักเศรษฐศาสตร์รางวัลโนเบลปี 1998 เกี่ยวกับการวัดปัญหาความยากจนและความเหลื่อมล้ำที่มีหลากหลายมิติ โดยที่HDI จะเป็นผลของความพยายามในการหาค่าดัชนีของแต่ละประเทศ ที่คิดขึ้นมาจากการหาค่าเฉลี่ยถ่วงน้ำหนักของค่าตัวสถิติ ที่จะสามารถสะท้อนโอกาสของประชาชนทั่วไปในการเข้าถึงบริการสาธารณสุข บริการด้านการศึกษา และโอกาสการหารายได้และการยกระดับมาตรฐานการครองชีพ เรื่องที่กล่าวถึงทั้งหมดเหล่านี้ด้วยเป็นปัจจัยสำคัญที่สะท้อนถึงความแตกต่างทางด้านโครงสร้างเศรษฐกิจ สังคม และการตัดสินใจทางการเมือง ในการดำเนินนโยบายสาธารณะของแต่ละประเทศที่ดีในระดับหนึ่ง (แม้จะยังไม่สมบูรณ์ก็ตาม) และในปัจจุบันนี้ ได้มีการปรับปรุงค่า HDI นี้ให้ สามารถสะท้อนภาพปัญหาในมิติของความเหลื่อมล้ำได้มากขึ้นด้วยการปรับ ค่ามิติต่างๆ ที่ประกอบกันขึ้นเป็น HDI ตัวเดิม โดยใช้ประกอบกับตัวชี้วัด ที่สามารถสะท้อนปัญหาความเหลื่อมล้ำที่มีการนำเสนอโดย Foster, Lopez-Calva and Szekely (2005) ผลที่ได้ก็คือตัวดัชนีใหม่ที่เรียกว่า ดัชนีว่าด้วยการพัฒนาคนที่ปรับด้วยค่าความเหลื่อมล้ำ (Inequalityadjusted Human Development Index : IHDI) ทั้งนี้ค่า IHDI จะมีค่าอยู่ระหว่าง 0 ถึง 1 โดยที่ประเทศที่มีค่า IHDI ที่สูงกว่าจะหมายถึงประเทศที่มีระดับการพัฒนาเรื่องคน (ที่ปรับด้วยความเหลื่อมล้ำแล้ว) ที่ดีกว่าโดยเปรียบเทียบนั่นเอง ผลจากการศึกษาเรื่อง IHDI ของสหประชาชาติ (UNDP) ในปี 2017 ปรากฏว่าประเทศไทยอยู่ในลำดับที่ 83 จากประเทศทั้งหมดเกือบ 200 ประเทศ ซึ่งไทยถูกจัดให้อยู่ในกลุ่มของประเทศที่มีค่า IHDI ในระดับที่สูง ส่วนกลุ่มประเทศที่มีค่า IHDI ในระดับที่สูงมากๆ นั้น ส่วนใหญ่ ก็ได้แก่กลุ่มประเทศที่พัฒนาแล้วทั้งหลาย เช่น นอร์เวย์ สวิตเซอร์แลนด์ และเยอรมนี เป็นต้น และก็มีประเทศที่อยู่ใกล้เราติดอยู่ในกลุ่มนี้ด้วย เช่นกันซึ่งคือ สิงคโปร์ ในขณะที่เวียดนาม ฟิลิปปินส์ และอินโดนีเซีย ถูกจัด อยู่ในกลุ่มประเทศที่มีค่า IHIDI ในระดับที่ต่ำกว่าประเทศไทยด้วย ดังนั้น ผลการศึกษาดังกล่าวนี้ก็ได้สะท้อนให้เห็นชัดมากขึ้นว่าประเทศไทยนอกจากจะต้องพยายามพัฒนาเศรษฐกิจให้หลุดพ้นจากกับดัก ของประเทศรายได้ปานกลางแล้ว เราก็ยังต้องพยายามแก้ไขปัญหาเรื่องการพัฒนาคน สังคม และปัญหาความเหลื่อมล้ำอย่างจริงจังควบคู่กันไปด้วยตั้งแต่ต้นแม้ว่าไทยจะไม่ได้เป็นประเทศที่มีปัญหาที่เลวร้ายมากที่สุดก็ตาม ผู้สนใจสามารถติดตามรายละเอียดเพิ่มเติมงานสัมมนาของศูนย์วิจัยความเหลื่อมล้ำและนโยบายสังคม (CRISP) คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ได้ที่ https://youtube.be/BrPhNsQV_cs ท้ายที่สุดนี้ ก็ขอถือโอกาสกล่าวคำ "สวัสดีปีใหม่" กับท่านผู้อ่านทุกท่านด้วยครับ